नारोशंकर मंदिर नाशिक | Naroshankar temple nashik

नाशिक येथील  श्री नारोशंकर मंदिर

गोदावरी नदीच्या काठावरील पंचवटी परिसरातील नारोशंकर मंदिर हे पेशवाई काळातील वास्तुकलेचे उत्तम उदाहरण आहे – तज्ञ कारागिरांनी नैसर्गिक परिसराशी सुसंगत रचना वापरल्या आहेत. पवित्र गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेले, नारोशंकर मंदिर हे भगवान शिवाला समर्पित एक प्राचीन मंदिर आहे. नारोशंकर मंदिर 1747 मध्ये सरदार नारोशंकर राजेबहाद्दूर उर्फ दाणी यांनी बांधले आणि त्यामुळे त्याला नारोशंकर मंदिर असे नाव पडले. मुख्य मंदिर एका व्यासपीठावर बांधलेले आहे आणि त्याच्या आतील बाजूस तसेच बाहेरील भाग अप्रतिम कोरीव कामांनी सुशोभित केलेले आहेत आणि अलंकारिक कामांमध्ये विस्तृत लेसवर्क, मण्यांच्या माळा धारण केलेले मोर इ. मंदिराच्या चारही दिशांना पद्मासनातील संतांच्या मूर्तींनी सुशोभित केले आहे आणि त्याचे चार कोपरे छत्र्यांनी सुशोभित केलेले आहेत, ज्यांना सामान्यतः 'मेघडंबरी' किंवा 'बारासती' म्हणतात, त्यापैकी फक्त तीन अस्तित्वात आहेत, बाकीचे गोदावरी पुरात वाहून गेले आहेत. मंदिराच्या भोवती 11 फूट उंच तटबंदी आहे आणि त्याच्या मध्यभागी एक प्रचंड घंटा घर आहे ज्यामध्ये प्रसिद्ध नारोशंकर घंटा आहे.

मराठा शासक बाजीराव पेशवे यांचे धाकटे बंधू चिमाजी अप्पा यांनी 1739 मध्ये पोर्तुगीजांकडून वसईचा किल्ला जिंकून दिल्याबद्दल पोर्तुगीजांवर विजय साजरा करण्यासाठी घंटाघर हे एक स्मारक आहे. नारोशंकर राजेबहाद्दूर यांनी या युद्धात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती आणि त्यांच्या शौर्याबद्दल त्यांना घंटा देण्यात आली आहे. सहा फूट व्यासाच्या या कांस्य घंटाचा आवाज सुमारे ५ किलोमीटरपर्यंत ऐकू येतो. नारोशंकर मंदिरातील घंटा तिच्या मोठ्या आकारामुळे नाही तर मराठ्यांच्या शौर्याची आठवण म्हणून प्रसिद्ध आहे.

मंदिरावर राजस्थानी आणि गुजराती वास्तुकलेचा प्रभाव दिसून येतो. गुजरात आणि राजस्थान (राजपुताना) येथून सुतार, फ्रेस्को चित्रकार, शिल्पकार, कारागीर आणि गवंडी 17व्या आणि 18व्या शतकाच्या काळात आले आणि त्यांनी स्थानिक कारागिरांना प्रशिक्षण दिले. त्या काळातील अनेक मंदिरांची रचना आणि अंमलबजावणी करण्यातही त्यांचा मोठा वाटा होता. धार्मिक आणि राजकीयदृष्ट्या महत्त्वाच्या असलेल्या या सुंदर मंदिराची योग्य देखभाल केली जात नाही. आम्हा हिंदूंना आमच्या परंपरेबद्दल आदर नाही आणि हे भारतातील अनेक सुंदर मंदिरांच्या खराब स्थितीतून स्पष्टपणे दिसून येते.

नाशिक शहराला प्राचीन हिंदू मंदिरांचा इतिहास लाभला आहे.  नाशिक हे भारतातील पौराणिक शहर म्हणून ओळखले जाते. त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर येथील प्रसिद्ध देवस्थान आहे. लोक येथे रोज हजारोंच्या संख्येने भेट देतात. 

नाशिक येथील श्री काळाराम मंदिर | kalaram temple nashik

 

श्री काळाराम मंदिर हे महाराष्ट्र राज्यातील नाशिक शहरातील पंचवटी भागात आहे. नाशिकच्या पंचवटी परिसरात गोदावरी नदीच्या काठावर असलेले काळाराम मंदिर भगवान रामाला समर्पित असून नाशिक शहरातील सर्वात मोठे, प्रमुख आणि आकर्षक मंदिर आहे. मंदिराचे सर्वात आश्चर्यकारक वैशिष्ट्य म्हणजे ते पूर्णपणे काळे आहे. काळ्या रंगातील भगवान रामाच्या मूर्तीवरून मंदिराचे नाव पडले आहे. "काळाराम"चा प्रत्यक्ष अनुवाद "काला राम" असा आहे. मंदिराच्या मुख्य गर्भगृहात भगवान राम, देवी सीता आणि त्यांचा भाऊ लक्ष्मण यांच्या काळ्या दगडाच्या मूर्ती आहेत. मुख्य प्रवेशद्वारावर काळ्या रंगाची हनुमान देवता आहे. येथे एक अतिशय जुना वृक्ष असून त्या दगडावर भगवान दत्तात्रेयाच्या पायाचे ठसे कोरलेले आहेत. काळाराम मंदिराजवळील कपालेश्वर महादेव मंदिरात यात्रेकरू येतात.

मंदिराच्या गर्भगृहाच्या अगदी पलीकडे भगवान हनुमानाची मूर्ती आहे जी भगवान रामाच्या मूर्तीसारखी काळी आहे आणि अशा प्रकारे विराजमान आहे की ती त्यांचे प्रिय गुरु भगवान राम यांना वंदन करेल. विठ्ठलाच्या आणि गणेशाच्या मूर्ती लगतच्या परिसरात पाहायला मिळतात. मंदिराच्या मुख्य प्रवेशद्वारावर काळ्या रंगाची हनुमान देवता आहे. भगवान हनुमानाच्या मंदिराची रचना अशा प्रकारे केली गेली आहे की भगवान हनुमानाच्या मूर्तीतून भगवान रामाची मूर्ती पाहता येईल. रामाच्या १४ वर्षांच्या वनवासाचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या मुख्य मंदिरात १४ पायऱ्या आहेत. मंदिरात 84 खांब आहेत, जे 84 लाख प्रजातींच्या चक्राचे प्रतिनिधित्व करतात, ज्यांना मानवी जन्म घेण्यासाठी जावे लागते. मूळ मंदिर ७ व्या ते ११ व्या शतकात बांधले गेले होते. सध्याचे मंदिर १७८८ च्या सुमारास पुन्हा बांधण्यात आले. या मंदिरात दररोज हजारो भाविक दर्शनासाठी येत असतात.

श्री काळाराम मंदिराचा इतिहास

या मंदिराचे बांधकाम 1780 मध्ये सुरू झाले आणि 1792 मध्ये पूर्ण झाले. काळाराम मंदिर हे पेशवे सरदार रंगराव धेडेकर यांनी 1790 मध्ये बांधलेले सर्वात सोपे परंतु सर्वात मोठे मंदिर आहे. पेशवेकालीन सरदार धेडेकर यांनी 1790 मध्ये बांधलेले संपूर्ण मंदिर काळ्या दगडात बांधलेले आहे जे खास रामशेज पर्वतावरून आणले गेले होते. हे सुंदर मंदिर बांधण्यासाठी 12 वर्षे, 23 लाख रुपये आणि 2000 कामगार लागले.


गोदावरी नदीत रामाची काळी मूर्ती असावी, असे सरदार ओढेकर यांना स्वप्न पडले होते, असे सांगितले जाते. ओढेकर यांनी नदीतून मूर्ती घेऊन मंदिर बांधले. ज्या ठिकाणी मूर्ती सापडल्या त्या जागेला रामकुंड असे नाव देण्यात आले. मंदिराच्या मुख्य प्रवेशद्वारावर काळ्या रंगाची हनुमानाची मूर्ती आहे. दगडावर एक अतिशय जुना वृक्ष असून त्यावर भगवान दत्तात्रेयाच्या पायाचे ठसे आहेत. हे मंदिर पूर्णतः काळ्या पाषाणात बांधलेले असून तेथे एकूण चार प्रवेशद्वारे असून त्यातील प्रत्येक प्रवेशद्वार पूर्व, पश्चिम, उत्तर व दक्षिण दिशेला आहे. मंदिराचे प्रवेशद्वार पूर्वेकडे एका सुंदर वक्राकार कमानीतून आहे . या मंदिराभोवती एकूण ९६ खांब आहेत. काळाराम मंदिर ७० फूट उंच असून सोन्याने मढवलेले शिखर अप्रतिम दिसते. मंदिराच्या कलशात 32 टन सोन्याचा समावेश आहे.


हिंदू पौराणिक कथा आणि रामायण या महाकाव्यात पंचवटी दंडकारण्य (दंकडराज्य) या जंगलात होती, जिथे प्रभू रामाने वनवासात आपली पत्नी सीता आणि भाऊ लक्ष्मण यांच्यासमवेत आपले घर बांधले. हे नाव संस्कृत पंच वात वटवृक्षावरून आले आहे. नाशिक येथे गोदावरी नदीच्या काठावर पाच वडाच्या झाडांचा परिसर आहे. रामायणाशी संबंधित स्थानांमध्ये रामाच्या अयोध्येपासून लंकेपर्यंतच्या प्रवासाची पंचवटी दिसून येते.

पंचवटी येथे लक्ष्मणने शूर्पणखेचे नाक (अनुनासिक) कापल्याने आधुनिक नाशिकला त्याची ओळख करून देण्याचा प्रस्ताव आहे. पंचवटीत आज पाच झाडे आपल्याला खुणावत आहेत, त्यापैकी एक म्हणजे अशोकवृक्ष. येथे सीता गुहा नावाची गुहाही आहे. सीता, राम आणि लक्ष्मण यांनी येथे भगवान शंकराची प्रार्थना केली. गुहेतील लहानशा मंदिरात प्राचीन शिवलिंग अजूनही अस्तित्वात आहे आणि भाविक त्यास भेट देतात.


हिंदू पौराणिक कथा आणि रामायणानुसार भगवान राम हे पत्नी सीता आणि भाऊ लक्ष्मण यांच्यासह वनवासात पंचवटीत राहत होते. पंचवटीतील सीतागुफेपासून एक किलोमीटर अंतरावर लक्ष्मणरेषा आहे. येथूनच रावणाने देवी सीतेचे अपहरण केले. आज हा परिसर प्रमुख तीर्थक्षेत्र आणि पर्यटकांचे आकर्षण बनला आहे. पंचवटीत काळाराम मंदिर, गोराराम मंदिर, सीता गुंफा अशी अनेक मंदिरे आहेत. पंचवटीपासून अगदी जवळ असलेल्या तपोवनातही अनेक मंदिरे आहेत. पंचवटी ५०० एकर परिसरात पसरली आहे.


तेथील लोकांना आपल्या संस्कृतीचा आणि पाच हजार वर्षांच्या परंपरेचा अभिमान आहे. गणेश उत्सव, गोकुळ अष्टमी आणि रंगपंचमी हे सण लोक उत्साहाने साजरे करतात.

महाशिवरात्र, रंगपंचमी, मकर संक्रांत अशा शुभ प्रसंगी भारतीय धर्मशास्त्रातील सर्वात महत्त्वाचे ठिकाण समजल्या जाणाऱ्या रामकुंडावर गोदावरी नदीत लोक स्नान करतात. हिंदू धर्मशास्त्रानुसार हे स्थान म्हणजे 'अमृत'चे काही थेंब पडले तर कलश देवतांनी वाहून नेले, असे मानले जाते.


चैत्र महिन्यातील मुख्य सण म्हणजे श्रीराम नवरात्री आणि रामनवमी. वर्षातील मुख्य कार्यक्रम म्हणजे चैत्राच्या 11 व्या दिवशी एकादशीला शहरातून निघणाऱ्या भव्य मिरवणुका किंवा रथयात्रा. अश्विनच्या 10 व्या दिवशी, चांदीच्या पालखीतील भगवान रामाची "दसरा मिरवणूक" देखील मोठ्या उत्साहात आणि विलक्षण पद्धतीने साजरी केली जाते. येथे दररोज दर्शनासाठी येणाऱ्या यात्रेकरूंची गणती नाही कारण लोक येथे मोठ्या संख्येने येतात. काळाराम मंदिरापासून जवळच असल्याने यात्रेकरू कपालेश्वर महादेवाच्या मंदिरालाही पसंती देतात. दसरा, रामनवमी आणि चैत्र पाडवा (हिंदू नववर्ष दिन) यांसारख्या सणांवर भव्य मिरवणुका आणि काही विशेष सण आणि मेळ्यांचे आयोजन केले जाते. …


भारतातील दलित चळवळीत मंदिराची भूमिका महत्त्वाची आहे. भारतरत्न डॉ. आंबेडकर यांनी एकदा दलितांना मंदिरात प्रवेश मिळावा यासाठी मंदिराबाहेर आंदोलन केले होते. काळाराम मंदिर प्रवेश चळवळीने भारतातील दलित चळवळीत महत्त्वाची भूमिका बजावली. बी. के. (दादासाहेब) गायकवाड आणि डॉ. बी. आर. आंबेडकर यांनी २ मार्च १९३० रोजी मंदिराबाहेर आंदोलन करून दलितांना मंदिरात प्रवेश द्यावा, अशी मागणी केली.

मंदिरात प्रवेश करण्याचा अधिकार मिळावा यासाठी ही चळवळ होती, ती समान हक्क मिळवण्याच्या दिशेने अधिक होती. आम्हाला देवळात जायचे नाही, पण हक्क हवा.


भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ: वर्षभर.

स्थळ : पंचवटी परिसर, नाशिक.


काळाराम मंदिर नाशिकला कसे जायचे?

रस्ते आणि रेल्वे नेटवर्कने नाशिक महाराष्ट्रातील सर्व प्रमुख शहरांशी चांगल्या प्रकारे जोडलेले आहे. रेल्वे स्टेशन आणि नाशिक विमानतळावरून टॅक्सी किंवा रिक्षा पकडता येते. ऑटो रिक्षा हा नाशिकमधील प्रवासाचा उत्तम आणि सुरक्षित मार्ग आहे.

श्री त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर नाशिक | Trimbakeshwar jyotirlinga temple nashik

 

त्र्यंबकेश्वर शिव मंदिर

त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग हे महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यात त्र्यंबक शहरातील एक प्राचीन हिंदू मंदिर आहे. हे नाशिक मुख्य शहरापासून साधारण २८ किमी अंतरावर आहे. हे गोदावरी नदीच्या उगमस्थानी आहे. त्र्यंबकेश्वर मंदिर हे भगवान शिवाच्या १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक म्हणून पूजनीय आहे. सोमवार हा इथला शुभ दिवस आहे आणि शिवरात्री हा वर्षभरामधून शिवपूजेचा पवित्र दिवस आहे. या मंदिरातील देवीला त्र्यंबकेश्वरी म्हणतात. महाराष्ट्र राज्यातील प्राचीन धार्मिक स्थळ त्र्यंबकेश्वर म्हणून ओळखले जाते. नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबक नावाच्या छोट्याशा गावात वसलेले हे त्रंबकेश्वर म्हणूनही ओळखले जाते. हे मुळात भगवान शिव म्हणून मुख्य देवता असलेल्या ऐतिहासिक हिंदू मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे आणि बारा ज्योतिर्लिंगा पैकी एक आहे. हे शहर पवित्र गोदावरी नदीचे उगमस्थान आहे जी द्वीपकल्पीय भारतातील सर्वात लांब नदी आहे. पवित्र गोदावरी नदीचे उगम ब्रम्हगिरी पर्वतात आहे आणि ती खाली वाहत राजमुंद्री येथे समुद्रात विलीन होते. ती पर्वतांतून उगम पावली असली तरी कुशावर्त नदीचा उगम आहे असे हिंदू मानतात. कुशावर्त हे एक कुंड आहे जे हिंदूंचे अत्यंत पवित्र स्नान स्थान मानले जाते.

दर 12 वर्षांनी येणाऱ्या सिंहस्थ कुंभमेळ्यासाठीही हे ठिकाण ओळखले जाते. त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंगाला अद्वितीय बनवणारी गोष्ट म्हणजे यात भगवान ब्रह्मा, भगवान विष्णू आणि भगवान महेश (शिव) यांचे तीन मुखे आहेत. इतर सर्व ज्योतिर्लिंगांमध्ये मुख्य देवता शिव आहे. हे मंदिर आकर्षक वास्तुकला आणि शिल्पकलेसाठी ओळखले जाते.

त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग एका लहान पोकळ जागेत आहे, ज्यामध्ये पाण्याचे भांडे आहे. गोदावरी नदीचे पाणी लिंगाच्या शिखरावर सतत वाहत असते. हे ज्योतिर्लिंग अद्वितीय आहे कारण त्यात भगवान ब्रह्मा, भगवान विष्णू आणि भगवान महेश (शिव) यांचे तीन मुखे आहेत. सामान्यतः ज्योतिर्लिंगाला सणासुदीच्या प्रसंगी चांदीचे आवरण असते आणि प्रत्येकी पाच मुखांचे सोनेरी मुकुट असलेले सोनेरी आवरण असते. हे त्रि-संध्या गायत्रीचे स्थान, भगवान गणेशाचे जन्मस्थान आणि नाथ संप्रदायातील पहिल्या नाथांचे स्थान आहे. भगवान रामाने त्र्यंबकेश्वर येथे यात्रा केल्याचा सिंहस्थ महात्म्य उल्लेख करतात. त्र्यंबकेश्वर हे श्राद्ध करण्यासाठी सर्वात पवित्र स्थानांपैकी एक मानले जाते. हे मंदिर भारतावर राज्य करणारे मराठा पेशवा बालाजी बाजीराव (नानासाहेब) यांनी बांधले होते. नंतरच्या काळात अनेक मराठा राजांनी मंदिर सुधारण्यासाठी अनेक प्रकारे योगदान दिले. पवित्र स्थान मानल्या जाणार्‍या मंदिरात जाण्यापूर्वी लोक येथे स्नान करतात. ब्रह्मगिरीवरून खाली वाहत आल्यानंतर गोदावरी नदीचे हे ठिकाण तयार झाले आहे.

अनेक शतकांपूर्वी, हे स्थान ऋषी आणि साधूंनी भरलेले होते जे येथे ध्यान करीत असत आणि या भूमीला तपोभूमीपैकी एक म्हटले जात असे. गौतम ऋषी (सप्तऋषींपैकी एक) हेही आपल्या अहिल्यासोबत येथेच राहिले. एके काळी २५ वर्षे या ठिकाणी पाऊस पडला नाही आणि दुष्काळ पडला आणि पाणी नव्हते. म्हणून गौतम ऋषींनी आपल्या तपोबलाचा (ध्यानाची शक्ती) उपयोग केला आणि तातडीच्या गरजांसाठी पाण्याने भरलेला एक छोटा तलाव तयार केला .ते आणि त्यांची पत्नी अहिल्या इतर ऋषींना आणि त्यांच्या पत्नींना फक्त तातडीच्या गरजेसाठी पाणी देत ​​असत कारण त्यामध्ये जास्त पाणी नव्हते. तलाव हे सशर्त असल्याने इतर ऋषींच्या पत्नींना गौतम ऋषींच्या तपोबलाचा हेवा वाटू लागला आणि त्यांनी गौतम ऋषींची कीर्ती आणि अहंकार दूर करण्यासाठी काही तरी करायला प्रवृत्त केले.

भगवान श्री गणेशाने येथे इशारा दिला की हे एक दुष्कर्म आहे आणि ते कोणतेही आशीर्वाद देणार नाहीत. पण ऋषी या एका इच्छेवर ठाम होते. त्यांना यज्ञाचे फळ म्हणून इच्छा देऊन, भगवान गणेश दुर्बल आणि अशक्त गायीच्या रूपात गौतमच्या संन्यासीमध्ये गेले आणि गौतम ऋषी त्या गायीला चारायला गेले तेव्हा तिचा मृत्यू झाला. काही ऋषींनी हे पाहिले आणि सांगितले की या घटनेने गौतम ऋषी आणि त्यांची पत्नी अहिल्या यांना गाय मारण्याचे पाप झाले आणि त्यांना भगवान शिवाची तपश्चर्या करून त्यांचे पाप धुण्यासाठी स्वर्गातून गंगा नदी आणावी लागेल जी त्यांना अशक्य वाटली. गौतम ऋषी पत्नी अहिल्यासह भगवान शिवाचे ध्यान करू लागले. ध्यानात अनेक वर्षे गेली आणि त्यांच्या कठोर तपश्चर्येने भगवान शिव प्रसन्न झाले आणि ब्रह्मा, विष्णू, महेश, तीन देवता आणि सर्व देवांसह त्यांना वरदान देण्यासाठी या ठिकाणी आले. गौतमाने भगवान शिवाकडून गंगा नदी मागितली आणि मानवजातीच्या हितासाठी त्यांना या ठिकाणी कायमचे राहण्यास सांगितले. भगवान शिव ब्रह्मगिरी पर्वतावर आपले केस (जटा) मारतात आणि तेथून गंगा नदी उगवते आणि गौतमी किंवा गोदावरी नावाने खाली येते.

शतकानुशतके देवी-देवता भारतात फिरत असत. त्यांनी ऋषीमुनींना आणि येथे राहणार्‍या लोकांना विविध संकटांच्या वेळी मदत केली, विशेषत: उपद्रव करणाऱ्या राक्षसांपासून. तथापि, या लढाईमुळे सर्वसाधारणपणे देव आणि दानव दोघांचेही मोठे नुकसान झाले. वर्चस्वाचा मुद्दा एकदाच निकाली काढण्याचे ठरले. त्यांनी मान्य केले की जो कोणी अमृतकुंभ (अमृत) हस्तगत करेल तो विजयी होईल. अमृतकुंभ (अमृत असलेले भांडे) समुद्राच्या पृष्ठभागावर होते.

राक्षसांना मूर्ख बनवून अमृत मिळवण्यात देवांना यश आले. जेव्हा राक्षसांना हे कळले तेव्हा त्यांनी अमृतकुंभासाठी (अमृत) हिंसक लढा सुरू केला. या प्रक्रियेत हरिद्वार, प्रयाग, उज्जैन आणि त्र्यंबकेश्वर या चार ठिकाणी अमृताचे थेंब पडले. त्र्यंबकेश्वर हे चार ठिकाणांपैकी एक आहे जिथे स्वर्गीय अमृताचे थेंब पडले. त्या वेळी गुरू (गुरू) ग्रह सिंह राशीच्या गोलार्धात प्रवेश केला होता. आणि हाच ग्रह १२ वर्षांतून एकदा गोलार्धात प्रवेश करत असल्याने, संबंधित भागात १२ वर्षांतून एकदा कुंभमेळा भरतो.

त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंगाच्या परिसरात काही महत्वाचे पूजा विधी त्र्यंबकेश्वर पंडितांकडून होत असतात. आणि त्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे पूर्ण भारतात फक्त येथेच होतात. येथील पूजेचा बहुमान पेशवे नानासाहेब यांनी ताम्रपत्राच्या स्वरूपात पुरोहितसंघाला दिला आहे. येथे होणाऱ्या पूजा पुढीलपैकी आहेत. 

नारायण नागबली पूजा, कालसर्पदोष पूजा, त्रिपिंडी श्राद्ध विधी, महामृत्युंजय मंत्र जाप विधी. इ.

नाशिक शहरातील पवित्र देवस्थाने | Famous Religeous temple in nashik

नाशिकला नासिक देखील म्हणतात हे गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेले नाशिक हे महाराष्ट्रातील मुंबई, पुणे आणि नागपूरनंतर चौथ्या क्रमांकाचे मोठे शहर आहे. दर 12 वर्षांनी भरणाऱ्या कुंभमेळ्यातील हिंदू तीर्थक्षेत्रांपैकी एक म्हणून नाशिक हे प्रसिद्ध आहे. रामायण काळापूर्वी नाशिक हे पंचवटी म्हणून ओळखले जात असे. नाशिकला पौराणिक, ऐतिहासिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व आहे. हे शहर गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेले आहे, ज्यामुळे ते जगभरातील हिंदूंसाठी सर्वात पवित्र ठिकाणांपैकी एक आहे. नाशिकला समृद्ध ऐतिहासिक भूतकाळ आहे, कारण पौराणिक कथा अशी आहे की अयोध्येचा राजा भगवान राम यांनी 14 वर्षांच्या वनवासात नाशिकला आपले निवासस्थान बनवले होते. त्याच ठिकाणी भगवान लक्ष्मणाने रामाच्या इच्छेने “शुर्पणखा” चे नाक कापले आणि त्यामुळे या शहराला “नाशिक” असे नाव पडले.

हरिद्वार आणि अलाहाबादमध्ये दर सहा वर्षांनी कुंभमेळा साजरा केला जातो आणि अलाहाबाद, हरिद्वार, उज्जैन आणि नाशिक या चार ठिकाणी महाकुंभ दर बारा वर्षांनी होतो. पुराणानुसार, असे मानले जाते की कुंभाचे नाव अमृताच्या अमर भांडेवरून पडले आहे, ज्यावर देवता (देव) आणि दानवांनी युद्ध केले. नाशिकमधील गोदावरी नदी, उज्जैनमधील क्षिप्रा नदी, हरिद्वारमधील गंगा नदी आणि यमुना आणि अलाहाबादमधील अदृश्य सरस्वती नदीचा त्रिवेणी संगम या चार ठिकाणी अमृत पडले.
नाशिक शहराला देवांची भूमीही म्हटले जाते. नाशिक शहरात त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग हे जगप्रसिद्धआहे. नाशिक शहरात काही पौराणिक हिंदु मंदिरे आहेत. या मंदिरांना विषेश इतिहास लाभलेला आहे. त्यापैकी खालील नाशिक शहरातले काही प्रसिद्ध मंदिरे. 

• त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर नाशिक 

• श्री कालाराम मंदिर नाशिक 

• नारोशंकर मंदिर 

• श्री कपालेश्वर महादेव मंदिर 

• सुंदर नारायण मंदिर 

• मुक्तिधाम मंदिर नाशिक

त्र्यंबकेश्वर येथील कालसर्प दोष पूजा मराठी

        कालसर्प दोष शांती पूजा (मराठी) पूर्ण माहिती

कालसर्प योग हा व्यक्तीच्या कुंडलीत आढळणारा दोष आहे. काळ म्हणजे वेळ आणि सर्प म्हणजे साप. सापाची लांबी आपल्याला आयुष्यात उशीर होण्याची वेळ दाखवते. त्याचप्रमाणे कालसर्प योगही आयुष्यात दीर्घकाळ टिकून राहतो. या दीर्घ काळात सापाचे विष म्हणजेच दु:ख आपल्या जीवनात पसरते; कालसर्प योग दोष म्हणूनही ओळखले जाते.

जन्मपत्रिकेत कालसर्प योग असलेल्या व्यक्तीस अनेक अडचणींचा सामना करावा लागतो, ज्यातून मुक्तता व्हावी या उद्देशाने या योगाची विधिवत शांती करणे आवश्यक आहे. या दोषाचे समाधान तुम्हाला नाशिकच्या त्र्यंबकेश्वर येथे मिळेल, कालसर्प दोष दूर करण्यासाठी "काल सर्प योग शांती पूजा" करणे अनिवार्य आहे.  कोणत्याही कुंडलीत एकूण १२ स्थाने आणि नऊ ग्रह असतात. सूर्य, चंद्र, मंगळ, बुध, गुरु, शुक्र आणि शनि हे सात ग्रह राहू आणि केतूच्या डावीकडे किंवा उजवीकडे स्थित असतील तर कुंडली काल सर्प योगात स्थित असल्याचे समजते.

ज्योतिष शास्त्रानुसार कुंडलीतील राहू आणि केतू यांची स्थिती पाहून कालसर्प योगाचा शोध घेतला जातो. राहू ही ग्रहाची महादेवता असून केतूचे प्रत्याधिदेवता सर्प (साप) आहे. व्यक्तीच्या कुंडलीत जेव्हा सर्व ग्रह राहू आणि केतूच्या मध्यभागी येतात तेव्हा कालसर्प योग तयार होतो. या योगात राहू ग्रह सर्पाच्या चेहऱ्याचे प्रतिनिधित्व करतो आणि केतू सापाची शेपटी दाखवतो. साप जेव्हा जमिनीवर रेंगाळतो तेव्हा त्याचे शरीर संकुचित होऊन पुन्हा पसरते, त्याचप्रमाणे कालसर्प योगामध्ये राहू आणि केतू यांच्यामध्ये इतर ग्रह असतात. या योगामुळे व्यक्तीला अनेक अडचणींना सामोरं जावं लागतं.  

 

त्र्यंबकेश्वरमध्ये होणारी काळसर्प दोषपूजा ही एक महत्त्वाची पूजा आहे. त्र्यंबकेश्वर परिसर नाशिक (महाराष्ट्र) पासून २८ किमी अंतरावर आहे. १२ ज्योतिर्लिंगात त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग हे अतिपदयात्रा मानले जाते, कारण श्री भगवान ब्रह्मा-विष्णू-महेश यांचे एकत्रित रूप येथे विराजमान झालेले आहे. सर्व दु:खांपासून मुक्त होण्यासाठी येथे गंगा प्रकट झाली आहे. त्यामुळेच त्र्यंबकेश्वर मंदिरात पूजा केल्याने अनेक लाभ प्राप्त होतात.

कालसर्प दोष पूजा हि त्र्यंबकेश्वर क्षेत्रात स्थित ताम्रपत्रधारी गुरुजींच्या निवासस्थानी केली जाते. त्र्यंबकेश्वर मध्ये केल्या जाणाऱ्या विविध पूजांपैकी कालसर्प दोष योग पूजा हि महत्वाची पूजा आहे. वेदांचे अध्ययन केले असता असे आढळून येते कि राहुची अधिदेवता काळ आहे तर केतुची अधिदेवता सर्प आहे.

Shri Trimbakeshwar Jyotirlinga Temple Nashik

Trimbakeshwar Jyotirlinga is an ancient Hindu temple in the town of Trimbak in the Nashik district of Maharashtra. It is located at a distance of about 28 km from the main city of Nashik. It is at the origin of the river Godavari. The Trimbakeshwar Temple is revered as one of the 12 Jyotirlingas of Lord Shiva. Monday is an auspicious day here and Shivratri is the holy day of Shiva worship throughout the year.  The ancient religious place in the state of Maharashtra is known as Trimbakeshwar. Situated in a small village called Trimbak in Nashik district, it is also known as Trambakeshwar. It is originally famous for its historical Hindu temple which is the main deity of Lord Shiva and is one of the twelve Jyotirlingas. The city is the source of the holy River Godavari which is the longest river in peninsular India.

The origin of the holy Godavari river is in the Brahmagiri hills and it flows downstream and merges with the sea at Rajahmundry. Although it originates from the mountains, Hindus believe that it is the origin of the Kushavarta river. Kushavarta is a kund that is considered to be the most sacred bathing place for Hindus.

The place is also known for the Simhastha Kumbh Mela which takes place every 12 years.
What makes the Trimbakeshwar Jyotirlinga unique is that it has three faces Lord Brahma, Lord Vishnu, and Lord Mahesh (Shiva). The main deity among all the other Jyotirlingas is Shiva. The temple is known for its attractive architecture and sculpture.

The Trimbakeshwar Jyotirlinga is located in a small hollow space with a pot of water. The water of the Godavari river is constantly flowing on the top of the linga. This Jyotirlinga is unique as it has the three faces of Lord Brahma, Lord Vishnu, and Lord Mahesh (Shiva). The Jyotirlinga usually has a silver cover on the occasion of the festival and has a golden cover with a golden crown of five faces each.


It is the place of Tri-Sandhya Gayatri, the birthplace of Lord Ganesha, and the place of the first Naths of the Nath sect. The Simhastha Mahatmya mentions that Lord Rama had traveled to Trimbakeshwar. Trimbakeshwar is considered to be one of the most sacred places to perform shradh. This temple was built by Maratha Peshwa Balaji Bajirao (Nanasaheb) who ruled India. Later on, many Maratha kings contributed in many ways to improve the temple. People bathe here before going to the temple which is considered a holy place. This place of river Godavari has been formed after it flowed down from Brahmagiri.


Centuries ago, the place was filled with sages and sadhus who meditated here and this land was called one of the tapobhoomis. Sage Gautama (one of the Sapta rishis) also stayed here with his Ahilya. Once upon a time for 25 years, this place did not receive rain and there was drought and there was no water. So Sage Gautama used his tapobala (the power of meditation) and created a small pond filled with water for urgent needs. He and his wife Ahilya used to give water to other sages and their wives only for urgent needs as there was not much water in it. Since the lake was conditional, the wives of other sages began to envy the tapobala of Sage Gautama and they made them do something to remove the fame and ego of Sage Gautama.


Lord Ganesha warned here that this is an evil deed and he will not give any blessings. But the sage was firm on this one wish. Wishing them as the fruits of the yagna, Lord Ganesh went into the sanyasi of Gautama in the form of a weak and weak cow and she died when Sage Gautama went to feed the cow. Some sages saw this and said that this incident made Sage Gautama and his wife Ahilya the sin of killing a cow and they had to bring the river Ganga from heaven to wash away their sins by doing penance of Lord Shiva which they found impossible.

 Sage Gautama started meditating on Lord Shiva along with his wife Ahilya. Many years passed in meditation and his rigorous penance pleased Lord Shiva and came to this place along with Brahma, Vishnu, Mahesh, the three gods, and all the gods to give him boons. Gautama asked for the river Ganga from Lord Shiva and asked him to stay in this place forever for the benefit of mankind. Lord Shiva shoots his hair (Jata) on Brahma Giri mountain and from there the river Ganga rises and comes down to the name of Gautami or Godavari.


For centuries, gods and goddesses used to roam India. He helped the sages and the people living here in times of various crises, especially from the troublesome monsters. However, this battle caused great harm to both god and demons in general. The issue of supremacy was decided to be settled once and for all. He agreed that whoever captures Amrit Kumbh (nectar) will win. Amritkumbh (pot with nectar) occurs on the surface of the sea.

The gods succeeded in getting nectar by fooling the demons. When the demons came to know about this, they started a violent fight for Amrit Kumbh (Amrit). In the process, amrita drops fell at four places- Haridwar, Prayag, Ujjain, and Trimbakeshwar. Trimbakeshwar is one of the four places where the drops of heavenly nectar fell. At that time, the planet Jupiter (Jupiter) had entered the hemisphere of Leo. And since the same planet enters the hemisphere once in 12 years, the Kumbh Mela is held once in 12 years in the respective areas.


Some of the important puja rituals in the vicinity of Trimbakeshwar Jyotirlinga are performed by The Trimbakeshwar Pandits. And its specialty is that the whole of India happens only here. Peshwa Nanasaheb has given the honor of worship here to the priests in the form of a copper plate. The pujas that take place here are among the following. Narayan Nagabali Puja, Kalsarpadosh Puja, Tripindi Shradh Vidhi, Mahamrityunjay Mantra Jap Vidhi. etc.

SHRI KALARAM TEMPLE AT NASHIK

 

Shri Kalaram Temple is located in the Panchavati area of Nashik city in the state of Maharashtra. Situated on the banks of river Godavari in the Panchavati area of Nashik, The Kalaram Temple is dedicated to Lord Rama and is one of the biggest, most prominent, and most attractive temples in Nashik city. The most amazing feature of the temple is that it is completely black. The name of the temple is derived from the idol of Lord Rama in black. The actual translation of "Kalaram" is "Kala Ram". The main sanctum sanctorum of the temple houses black stone idols of Lord Ram, Goddess Sita, and his brother Lakshman. At the main entrance, there is a black-colored Hanuman deity. There is a very old tree here on which the footprints of Lord Dattatreya are engraved on the stone. Pilgrims come to Kapaleshwar Mahadev temple near Kalaram temple. 

Just beyond the sanctum sanctorum of the temple is the idol of Lord Hanuman which is as black as the idol of Lord Ram and is seated in such a way that it bows to his beloved Guru, Lord Ram. Idols of Vitthala and Ganesha can be seen in the adjoining area. At the main entrance of the temple is the black-colored Hanuman deity. The temple of Lord Hanuman is designed in such a way that the idol of Lord Hanuman can be seen from the idol of Lord Hanuman. There are 14 steps in the main temple which represent the 14 years of exile of Rama. There are 84 pillars in the temple, which represents a cycle of 84 lakh species that has to go to get a human birth. The original temple was built in the 7th to 11th centuries. The present temple was rebuilt around 1788. Thousands of devotees visit this temple every day.

Pre-history of Sri Kalaram Temple 

The construction of this temple started in 1780 and was completed in 1792. Kalaram Temple is the simplest but largest temple built in 1790 by The Peshwa's Sardar Rangrao Dhedekar. The entire temple built-in in 1790 by Peshwa-era chieftain Dhedekar is built in black stone which was brought specially from Ramshej mountain. It took 12 years, Rs 23 lakh, and 2000 workers to build this beautiful temple.  

It is said that Sardar Dhedekar had a dream to have a black idol of Rama in the Godavari river. Dhedekar took the idol from the river and built the temple. The place where the idols were found was named Ramkund. There is a black hanuman idol at the main entrance of the temple.  There is a very old tree on the stone on which there are footprints of Lord Dattatreya. This temple is completely built-in black stone and there are a total of four entrances, each of which is in the east, west, north, and south direction. The entrance of the temple is through a beautiful curved arch towards the east. There are a total of 96 pillars around this temple. The Kalaram temple is 70 feet high and the gold-plated peak looks amazing. In the Kalash of the temple, 32 tons of gold are included.

In Hindu mythology and the epic Ramayana, Panchavati was located in the forest of Dandakaranya (Danda Rajya), where Rama built his house with his wife Sita and brother Lakshman during his exile. The name comes from the Sanskrit Panch vata banyan tree. An area of five banyan trees is located on the banks of river Godavari at Nashik. The places associated with the Ramayana show the Panchavati of Rama's journey from Ayodhya to Lanka.

It is proposed to be introduced to modern Nashik as Laxman cut off Surpanakha's nose (nasal) at Panchavati. In Panchavati today five trees are marking us, one of them is the Ashoka tree. There is also a cave called Sita Cave here. Sita, Ram, and Lakshman prayed to Lord Shiva here. The ancient Shivalinga still exists in the small temple in the cave and devotees visit it.

According to Hindu mythology and Ramayana, Lord Rama, along with his wife Sita and brother Lakshman, lived in Panchavati during his exile. The Lakshman Rekha is located at a distance of one kilometer from Sitagufe in Panchavati. It was from here that Ravana abducted Goddess Sita. Today the area has become a major pilgrimage center and tourist attraction. In Panchavati, there are many temples like Kalaram Temple, Goraram Temple, Sita Cave. There are also many temples in Tapovan that are very close to Panchavati. Panchavati is spread over an area of 500 acres.

The people there are proud of their culture and the tradition five thousand years old. Ganesh Utsav, Gokul Ashtami, and Rang Panchami are the festivals that people celebrate with enthusiasm. 

On auspicious occasions like Mahashivratri, Rang Panchami, and Makar Sankranti, people bathe in the river Godavari at Ramkund which is considered to be the most important place in Indian theology. According to Hindu theology, this place is believed to be the place where a few drops of 'nectar' fell while the Kalash was washed away by the deities.

The main festivals in the month of Chaitra are Shriram Navratri and Ram Navami. The main events of the year are the grand processions or rath yantras that leave the city on Ekadashi on the 11th day of Chaitra. On the 10th day of Ashwin, the "Dasara procession" of Lord Rama in a silver palanquin is also celebrated with great enthusiasm and in a fantastic manner. There is no count of pilgrims who come here for darshan every day because people come here in droves. Pilgrims also prefer the temple of Kapaleshwar Mahadev as it is close to the Kalaram temple. Grand processions and some special festivals and fairs are organized on festivals like Dussehra, Ram Navami, and Chaitra Padwa (Hindu New Year's Day). …

The role of the temple is important in the Dalit movement in India. Bharat Ratna Dr. Ambedkar had once agitated outside the temple for Dalits to enter the temple.  The Kalaram temple entry movement played an important role in the Dalit movement in India. B.K. (Dadasaheb) Gaekwad and Dr. Br Ambedkar protested outside the temple on March 2, 1930, demanding that Dalits be allowed to enter the temple.

It was a movement to have the right to enter the temple, it was more towards getting equal rights. We don't want to go to the temple but we should have the right. 

Best time to visit: throughout the year. 

Location: Panchavati Area, Nashik.

How to get to Kalaram Temple Nashik

Nashik is well connected to all major cities of Maharashtra by road and rail network. You can catch a taxi or auto-rickshaw from the railway station and Nashik airport. Auto rickshaws are the best and safest way to travel in Nashik.